Pus'cia-vin: àqua pusciàda cun al vìn

“Vìnum localitàtis Perpetua e Cantònis est dùlcis et fòrtis,

per caritàtis nòstris fràtes,

dùra innànsis,

urdinarum mesciaròtis vìnus cun àqua turréntis

sedenò travacàrum fràtis

cun vérginis intru bait de petra.

Per volontatìs nostrum

tal mesciaròtis aqua e vinus chiamiàmum

Pùsciavìnis”

Ricordo tanti anni fa di aver trovato, tra le carte unte e bisunte in una “crapéna“  di una vecchia casa della contrada di S. Maria di Tirano, un quadernetto scolastico, nero con scritte fitte e una mezza paginetta scritta in bella calligrafia, la frase di cui sopra “ in latinorum del làres “.

Il quadernetto l’ho sempre tenuto finchè un giorno l’ha avuto tra le mani mia nonna Verginia che l’ha usato per accendere il fuoco nel camino.

Quella espressione in “ latinorum” mi ha incuriosito e così un bel giorno ho chiesto , se sapeva di quel “ comando ecclesiastico “ Ambrös “ uomo di chiesa , ma gran bevitore ad eccezione, come diceva lui,  dell’orario dalle dodici a mezzogiorno.

Va la cunti!

“Eziu, dubòt, pòrtum ‘n mèz de chèl bun!

Iscì 'l ma cumandàa 'l vèciu balòs ilò a Runch cun 'na us àrsa cùma chèla de 'n ciùn de cùrsa.

'L vèciu la tracc giù 'l rutsàch sùra la palangàda, la tracc fo la camìsa südàda e spüzzulénta, i la strücada e po la dicc: “La madòcina, giù par Tiràn l'è 'n sòfuch de tö 'l fiàa àli galìni, sa 'ncumìncia a tirà 'l fiàa àla Prìma Crus, furtünàda la to àva Virgina che l’è chilò a Runch a dà fo bìri, gazùsi e càles de vin. Che fèt po lì! Desfàt fo e pòrtum 'l méz! Ta védat mìga che i ma màia i tavàn!”

Cùma 'n saiòt sòo rüàa 'n cüsìna e u ciapàa 'l mèz, sòo 'ndàcc lafò 'n funt àla faséta, u abrìi ‘l cantinìn e u tiràa 'l burùn de 'na butìgia quàsi ràsa. 'Ntant che fasévi fo 'l mèz 'l prüfùm dèl vìn 'l ma 'ndàcc sü par i böcc del nas!! U tiràa ras al mèz e ma sòo 'nviàa àla òlta dèl Ambrös .

Che vèciu! L'éra de chèi vècc che i spüzzàva sémpru de pìpa e l'éra sémpru bèl stacc tacàa. L'éra de chèi vècc che i séra tüt e sa ta parlàvet i ta diséva: Tas macàcu, parlà cùra i pìscia i galìni!

'L séra tràacc giù sùta i tìgli e 'l ma speciàva cun la bùca avèrta, la léngua de fo e 'l bufàva cùma 'n can de càscia.

Che prufüm chèl vin frèsch de cantìna!!

Dicc e facc ma sòo piacàa derée dèla sciareséra. Cun 'n öcc vardàvi 'l Ambrös , cun l'òtru 'l bècc del mèz e iscì ‘nòo tìràa 'n par de buf.

Mustru!! U vardàa giù par 'l mèz, che ga sa vedèva giù 'l cül.

Par capì, ghìi de savè che la mé àva Virgìnia la cüntàva i càles che s’vendéva, po àla sìra la tràva 'n öcc 'n tèl cantinìn e ìscì la pudéva scapàch nigùt.

Mì, che alùra séri 'n balòs, u puscàa 'n tèla sedèla de l'àqua dèl funtanìn e u slungàa 'l vin par fa amò ras 'l mèz e avànti de cùrsa fo dal Ambrös che 'l cridàva: Végnat u végnat mìga, can de l'òstrega!

Gòo dìcc: “Tölìi  bevìi che sìi ars dèla sée” e gòo slungàa 'l mèz cun 'l brasc stìncu e la gàmba gavèla prùnta par tabacà.

L’Ambrös dòpu avè dacc 'na 'nrudulàda ài barbìs ‘l sa tucàa i britùn , e pòo la 'nversàa la cràpa 'nsü cùma se 'l füss rèe a pregà e la tiràa ''n grant buf.

Vèrgini!! 'L sa 'ngusàa e la tracc sü tüt!! 'L paréva rèe a piscià 'na vàca dàla bùca dè l’Ambrös !! La sbrüfàa fìn fo sùra la piànta de timilìn e la tracc fo 'n vèrs iscì fort che la càbra dèla Sìlvia rentàda ilò la tracc fo 'na scàrga de bàguli.

'L cridàva cun li màa tacàa  àla gùla che ‘l pareva  mat!!

Pòo la ciapàa 'l mèz e i la slampàa fo olt sùra i làras.

Senténdu 'l bacanéri la mè àva l'è rüàda fo de cùrsa dàla cusìna e la vedüü 'l Ambrös cun i öcc fughént.

“Virgìnia, pòrtumal chì che 'l rüìni chèl maranèl de to neùu!”

E l'àva: “Ma chèl tal facc iscì de gross? ”

E lüü: “U urdinàa 'n mèz de vìn e chèl sabblòt dèl to neùu i la slungàa cun l'àqua, 'l ma ciapàa par 'n fràa Pus’ciavìn, mancàm de rispèt a mì, fam sta ròba a mì, che l'àqua mì lu beüda de travèrs  quànda i ma fàcc batezà  e ànca alùra ma sòo angusàa che i vuléva dam l'estréma ünsiùn! Virgìnia, pòrtumal chilò che ‘l crèsmi!!”

La mè àva par riparà, l'è curüda ilò 'n cusina poo l’e ‘ndacia  ‘n tèl cantinìn cun 'na sedèla, i la 'mpienüda de vin e iscì ‘l Ambrös la pudüü culmà l'arsüra e la ràbbia.

Putànega! là tiràa trìi lìtri de vìn 'n méz'ùra.

De 'n bot lu sentüü cantà e diventà bunàsc e alégru.

Apéna mì u vedüü che 'l Ambrös 'l parlàva cun la bùca de prèvat che cunfèsa ma sòo svisinàa e gu dìcc: “Ambrös parchè i dicc che sìi mìga 'n fràa Pus'ciavìn de bév àl vin mesciàa cun l'àqua?”

E lüü: “Maranèl de 'n bòcia, ta sée amò scià a fam cüntà sü la ràva e la fàva! Ta pardùni parchè ta völi bée e po ta sée 'l neùu dèla Virgìnia, adès parò sta a scultà sta stòria véra verénta.

Vàrda giù ilò al Cantùn pròpi ilò sùta la Gèsa de S. Perpétua, védat, che bèli vìgni che gh’è giù amò adès.

Regòrdat che tanc agn fa chèli vìgni i faséva giù 'n vin che 'l parèva rusòli e iscì chèi prèvat vestiì de sach ilò a S. Perpétua quàndu i faséva la mèsa i bevéva fo del càles de spetànsa, sübìt dòpu parò i ga rüàva pü a fa giù i scalìn de l'ultàr e i rudulàva cùma bùri 'n tèl valgèl 'n tèi banch dèli vérgìni.“ I

 Tiranès i ga sémpru völüü bèe a chèi fràa sü ilò a S. Parpétua e iscì dòpu tant ragiunà ià decidüü de 'nfurmà 'l Vèscuf  dèl fàtu. 'L Vescùf la facc fo 'na misìva che la diséva: “Vìnum localitàtis Perpetua e Cantònis est dùlcis et fòrtis, pèr caritàtis nòstris fràtes, dùra innànsis, urdinarum mesciaròtis vìnus cun àqua turréntis sedenò travacàrum fràtis cun vérginis intru bait de petra. Per volontatìs nostrumtal masciaròtis aqua e vinus chiamiàmum

Pùsciavìnis”

I Tiranès iéra scì mài cuntént parchè lur i bevèva chèl vin che i vanzàva i fràa, i sànti fèmni iéra sàlvi e tüti 'n gràzia de Dìu.

Chèl post 'ndùa i fràa i ciapàva sü l'àqua par mesciàla cun 'l vin i ga dacc 'l num de Pùs’cia-vin e iscì l'è restàa!

“Te capìi Méngu! Ta vularèe mìga diventà Vèscuf àa tì par urdinà mesciaròt, ganìvèl de 'n bòcia e adès stòrum pü”.

Iscì 'l vèciu 'l sa slungàa giù sùra l’às dèl bancùn e la tacàa a sciurgnà.

Calmàdi li àqui, la mé àva Virginia, l'è 'ndàcia fo a ramà sü la sedèla sèca sechènta, la vedüü 'l vèciu che ‘l durmiva  e 'l sciurgniàva cun i barbìs 'mbrumbàa de vin, la ga tracc sü 'n pelòrsc par mìga lasàl ciapà sü frècc e a mì la ma mulàa 'n patùm che ma 'l regòrdi amò adés.

Ezio (Méngu)