La legénda dei sèt plàtan sü l’àrgin de l’Ada

Chèsta l’è ‘na storia che la fa lücià e nùma i ültim süpestiti che i parla u i lécc ‘l dialèt dé Tiràn i pöderà capìla e tramandàla ai söö neudìn!

*****

L'éra i témp de Fracèsch Giüsèf, par 'ntendàs chèl rè che cumandàva i angégher cun al ciòo sül capèl. Alùra 'l gh’éra chèla üsànsa e la gh’è amò adès.Li àvi i savéva quànda l’era ùra dé palpàch li gingìgi ai neudìn cùma palpà 'l cül de 'na galìna par vedè se la gh’éra de fa l'öv e quàndu 'n dencìn 'l balàva l'éra so. L'éra mài capitàa de vedè 'n dencìn del lacc 'n tèl orinàri. Iscì quànda i neudìn i perdèva fo i dénc dèl lacc, l'àva dòpu avè cüntàa sü 'na bèla stòria, la dàva 'n basìn al neudìn, po cun 'na vègia cantiléna la ramàva scià 'na scatulìna e la metéva giù 'l dencìn. Se la pudéva, la dàva de ragàl al neudìn 'n toch dé ravìs dùlscia de sciüscià e iscì chèl sùta 'l vegnìva su.

L'éra facc cùma duér ànca l'àva Celestìna tüti li òlti che i neudìn i perdéva i dencìn.

La bràva àva cun 'l pasà del témp l'éra ramàa scià sèt scatulìni, ugnüna cun i dencìn dei söö meùdìn e l'éra tegnùdi preziùsi, piacàdi 'n tèl casèt dèl cumò.

Ghìi ànca de savè che a chèi témp la vìta l'éra màgra parchè ghèi ga n’éra mìga e chèi poch che i gh’éra ièra per 'l Francèsch Giusèf e i so angègher cun i còrni a metà.

Vòo dicc che la röda la gìra e chèi neùu iéra vegnüü uramài granc e iéra desmentegàa l'àva, mìga gnàa par cativéria ma parchè iéra ciapàa dèi pensée dèli söi famìgli e dei söö laureri.

Pòra vègia, mài 'n lamént e quànda la 'ncuntràva 'n neùu la stavedéva ànca se iéra vegnüü matèi.

Sta fèmna dabéna l'éra ànca puarèta, parchè la maiàva nùma patàti e l'éra vegnüda pü schìscia dèla càbra dèla Ramabàguli.

Vérgini!

Quàncc pàter, àve e glòria par i söö neudìn, 'l Signùr 'l séra fìna sturàa. La disèva: Signùr fài sta bée, fach mancà nigùt, dach la salüt, fach vulée bée àli so fèmni e ài söö um.

Càri li nòsi avi, fémni de nèrf e spùndi dée um, lur sì che iéra dèla part dèl Signùr, pü ta li fasévat suvrì pü i ta vuléva bée, ta pudévat pasà 'n téla pòrta déla stàla sénza picà sü i còrni e iscì l'è stacc ànca chèla òlta.

'N dì che la Celestìna l'éra pròpi a tèra de muràl, la töcc fo dal cumò i sèt scatulìni cun i dencìn e la sa 'nginögiàda sùta 'l quàdru de S. Martìn. La sa tràcia 'n cràpa 'l fulàr, la facc 'l ségn dèla crus e la dìcc: “S. Martin, che ta taièt sü 'l mantèl ànca par i canàula, fam 'na carità. Sòo uramài scià vègia e capìsi che l’è ùra de murì. Ta sèe che mì ga völi trop bèe ài mèe neudìn ànca se lur iè sémpru ciapàa. Ga völi 'n bèe grant cùma na ca, völi che ànca dòpu mòrta lur i pödìs vedè che 'l mè bée 'l crès sémpru ùgni dì”.

'L S. Martìn l'éra igliò pundàa sura 'l cavàl cun la pudèta prunt a taià 'l mantèl, sa capìva che 'l pudèva mìga parlà parchè l'éra de càrta ma 'l picàva fo dùu öcc bunàsc. Dòpu 'n pìt l'àva la sentüü vegnüü fo de 'n böcc del mür ilò tacàa al quàdru 'na us che la disèva: “Celèsta, càra la mè Celèsta, dispérat mìga e scùlta 'n bot e fa  cùma ta dìsi! Ciàpa li sèt scatulìni cun i dencìn dei to car neùu, van ilò visìn a l'Ada 'ndùa i crüchen ià facc sü i mür növ, sutèra a vinti pas üna da l'òtra li scatulìni cùma se 'l füss de sumnà patàti e pòo van a ca.”

Iscì l'àva la facc.

Pòra àva, la gh’éra resùn de sentìs stràca parchè 'n quàtru e quatròt la tiràa i archèt.

Pasàa 'n pìt de témp i Tiranés ià vedüü spuntà sü visìn àli mulàdi de l'Ada  sèt piantìni de plàtan

Iéra iscì mài bèli! Drìci cùma angégher, üna derèe de l'òtra, a vìnti pas e  tücc i sa dumandàva chi l'éra stacc a piantàli, ma negügn i savèva da rispòsta.

I néuu dèla Celestìna, cùma tücc i bràvi neùu, i sa regurdàa sübit de rügàch int 'n tèi casèt de l'àva par vedè se l'éra lasàa andrèe vargùt, iscì ià trüàa na càrta che la diseva: “Car neùu, lüs dèi mée öcc, va làsi negùt parchè sòo puarèta ma va làsi li sèt piànti de plàtan ilò sü l'àrgin de l'Ada, quàndu pasarìi de ilò amò tücc ciapàa , pròpi igliò va regurderìi dèl bèe che 'l va vulüü la vòsa àva Celestìna, 'n bée che 'l creserà ansèma àli piànti ùgni dì e che 'n dumàa i voss neùu i ga rüerà gnàa a brascia scià tant che iè gròsi”

Iscì par agn e agn i noss vècc i sa tramandàa la stòria e a mì i mé la cüntàda la mè àva Virgìnia quànda la ma palpàa li gingìvi e ‘l ma sultàva fo i dencìn dèl lacc.

E la stòria l’è vèra.

Ezio (Méngu)

(Lo scritto è dedicato all’emerito sciur Sindàch Pietro Del Simone, nonno e maestro nell’espressione della parlata tiranese )