Poeti dialettali: Lazzaro Bonazzi - 2^ parte

Il racconto inedito di Cici Bonazzi "Credere, ubbidire e combatter" è in cinque parti con “ traduzioni “ in italiano di alcune parole dialettali ora desuete. Il dialetto parlato e scritto dI Cici è quello che parlavano i nostri nonni nei primi anni ’del ‘900. Ora parecchi volcaboli dialettali purtroppo sono caduti in disuso e questo sta ad indicare come i dialetti si evolvono in breve tempo “ contaminati “ dalla lingua ufficiale, nel caso nostro dall’italiano.

“Credere, ubbidire e combattere”

( I bèi témp )

Ta völi bée

Ànca staòlta

de matìna a bunùra

amò scür,

an di stràdi

cìti de rumùr

e li ca mòrti,

ma fèrmi a sentì

stu gran silénsiu

e usmà al stèss udùr.

Ànca staòlta

cu vée la lüs

vàrdi ‘l ciél

e l’ültima stèla

piacàs derée

deli muntàgni

e védi tì

par dit sutaùs:

ta völi bée.

Ànca staòlta

cùma sémpri

ta ma respùndet

cun an surìs,

iscì ‘mpienìs

de alegrìa

la mìa matìna

e i fiùu saràa

i sa rebìs.

Cici Bonazzi

Fo di fàsi e dèl scagnùn (seggiolone), sa creséva dubòt (presto) grandìn de rüàch urmài a sgagnulà braschée, sciüscià ferüdi (mordicchiare caldarroste, succhiare succiole), ‘nvià giù (deglutire) i pizòcher cùi còsti e li parölàdi de pulénta; la ricumpénsa a tüta sta gràzia de Dìu, par chèla lége “se ta ciàpat ta dée (se prendi dai)”, l’éra de duè rüàch a tegnì ‘n di man la triénsa (tridente) par tra fo ‘l fée di andàni (sparpagliare il fieno falciato), la scùa de frùsca (scopa di frasche) de netà la curt e de ‘ndà, cun scià la spòrta de pèza négra cun i anèi de fèr lüstri e ‘l librèt de marcà cul làpis (matita) cupiatìv puciàa (intinta) süla léngua dèl buteghée, a fa chèla spésa, che par scarsìgia de tulìn (scarsità di denaro), l’éra fàcia tüta ‘n pit a puf e ‘n pit a röda (un po a sbafo e un po’ senza pagare). Pü u ménu ‘n sa ‘ntùran i agn dèl 1932-39, ‘n di témp de “se avessi mille lire al mese”, témp che s’pödarés (si potrebbe) àa ciamài i agn dèla sgaiùsa (fame) parchè a mìla franch ta gh’erat mài vist gnàa ‘l culùr u usmàa (annusato) la spüza.

‘N chèla òlta, tücc i gh’éra li söi bràvi butéghi de fidücia par mandà i bòci a fa li crùmpi a crédit süla paròla, pìsceni, nèti e tegnüdi bée cavèzi (in ordine) dèl padrùn-buteghée, li gh’éra iscì ‘n atmusféra famigliàr de vèch piasè ‘ndach deìnt; ilò s’vedéva tüta la mercansìa an bèla mùstra par anvuià ‘l cliént sémpri a cört; ‘n ti sach cùla bùca vèrta vultàda cùma i màneghi de ‘na camìsa, spuntàva sü fasoi e erbèi (piselli) sèch, nus, nisciöli, farìni sénsa càmuli de tücc i culùr, fich sèch cun la màndurla e ‘l vèrum (verme), gh’éra mastèi piée de saràch, murtadèli de taià giù a fitinìni; i furmài mòi u dür, tegnüü sut la redìna par parài di mùschi, ià ‘nvidàva al maiadèl (merendino), di platò ügiàva fo pir, ramignàghi, pèrsach (albicocche, pesche), tüta früta bèla marüda e iscì pulpùsa de sentìch vignì fo la saùu (il sapore), òtru de chèla sémpri ghèrba (acerba) che s’pelàva int par i brüli dèla stràda sciàt (frutteti di via Monte Padrio); de ‘n àsta de fèr dundulàva giù salàm e fìli de lügàneghi sèchi cun i cartéi de mòda vulüü di càpi dèl mumént: “qui non si bestemmia, non sputàre per terra, si tratta solo con il voi”.

Ta vignìvat defò, cun la tùa spòrta amò mèza vöida par chèl pit che sa crumpàva, ma di vòlti capitàva de truàt giù ‘n sacòcia, vargùta crudàa int par càsu, giüstu iscì par cavàt al s’cès (il desiderio). Cùra l’éra scià la fin dèl més, i regiùri (genitori) i cùma ‘n pit cuntratàva par pagà chèl cünt marcàa cu ‘na pìla de nümer sül librèt dèla cuertìna celèsta. Alùra ‘n stu ambiént tüt paesàn, l’éra ‘n vìa-vài de gént; int cul bursìn mèz piée e defò strèp (al verde) cun gnàa pü l’ùsma (odore) di ghèi; al sciùr maìnu (signore arraffone) pugiàva ‘l so bràu biglietùn cun an fa de grandùn vardàndut desü an giù, l’unèst por diàu ‘nvéci al rügàva e scazàva (frugava e razzolvava) àa giù ‘n tüti i sacòci ‘n de ‘n cìtu (silenzio) de gésa, par tirà fo chèl’ültim patüsc (l’ultima monetina) sénsa bacaiàla, ‘l tegnùn (l’avaro) tiràva giù chèl dòpu la vìrgula cùi öcc sbarlüscént de strencerìa (luccicanti d’avarizia) e ‘l balòs l’ampufàva (birbante fregava) ‘l por buteghée, sparìndu dèla circulaziùn cuma scurentàa de ‘n trun (spaventato da un tuono).

Chèla òlta piantà cùma s’diséva ‘l puf (debito), l’éra mìga ‘n abitüdin, l’éra ‘na necesità di témp; ‘n butéga de maiadùra sa crumpàva puchìn, giüstu vargùta de cascià sùta i déncc e de mandà giù a ‘ngrusà la pànsa parchè ‘l ta crudàs mìga giù li bràghi dèl schisc (dalla fame), vìnti gram de strachìn (gorgonzola) par dach saùu al pulentìn, mèz büscèl (filoncino) cùi fich par al bòcia, ‘na crùsta de parmigiàn de gratà süi pizòcher, ‘n buzetìn (boccettina) de öli de cundì ravanèi, ‘n pit de semulìn e furmài mol par l’avv sénsa déncc; gliò dèl macelàr apröv (vicino) la Pòrta Pus’ciavìna, sa tuléva la mèza testìna de vedèl cun tuchèi de càran stramüscia u bètega (carne di scarto) düra de fa buì par fa ‘l brö dèl risòt alanduménega; ucùr gnàa dil che ‘l sciùr vegnìva defò cun an scartuzìn de bistèchi pestàdi bèli fìni sùra ‘l sciüch (ceppo); sa gh’éra poch, l’ucuréva amò püsée poch e sa ‘mpufàva àa poch, mìga cùma ‘l dì de ‘ncöö che avéndu tüt, sa fa sü a röda (si imbroglia) ‘l pròsim sémpri ‘n pit cuiùn ‘n scàla ‘ndüstriàl; ròba tì che ròbi àa mì i dis, e giù migliàrd an spòrta de fàla s’ciupà (scoppiare) fo par fa spési de lüsu, a cavàgni, a gèrli, a campàcc, a priàli, tüt an grant par fa sü dòpu àa i vìli giù ‘n Maròch u ‘n di post rinumàa, giüstu par viv de nabàbu circundàa de fèmni che ména ‘l scagnèl cu l’ànca, cun camerée ‘nguantàa de biànch a purtàt piàcc de pitansìn (leccornie), bistèchi vòlti trìi dìi e ‘l negrèt a menà ‘l ventàl (ventaglio) par fat al frèsch sü par al müs e scurentà (scacciare) li muschi.