Marìa Lüìsa

Cùsa fét Marìa Lüìsa

giù sentàda sùra ‘l büi?

Sü ta spèciat ‘na quài vàca

vignì béf cun pàier de müi?

Tüci i vàchi i è sparìdi

cun al tor del nos Füstèla,

l’è restàa po sénsa mànach

àa ‘l brentèl cula sadèla.

Cùsa fét Marìa Lüìsa

cun al lìbru par i man?

Sü léget fùrsi i previsiùn

de che témp farà dumàn?

Ta ‘l sée mìga al dì de ‘ncöö

tücc i g’à televisiùn?

La trasmèt an vìa dirèta

i nutìzi di noss crapùn.

Cùsa fét Marìa Lüìsa

gliò de frunt del noss cumün?

Tégnet fùrsi sùta öcc

se a rubà gh’è gliò vargügn?

Ta ‘l sée mìga che adès

cur i franch an büstarèli?

I ampienìs i purtaföi

de fài sü a taparèli.

Cùsa fét Marìa Lüìsa

iglìò ‘n piàza del mercàa?

Al to màrmu ch’éra biànch

l’è po adès tüt sü schitàa.

Ta ‘l sée mìga che ‘l sciutìn

a Tiràn i l’u fa nigügn?

Adès sa dòpra machinèti

ramarüt che fa pastrügn.

Cùsa fét Marìa Lüìsa

cui cadèni antùran tì?

Fùrsi crédet ilò vargügn

pénsa che tì völet fügì?

Ta ‘l sée mìga che ‘n sti dì

i presunée i è tücc tratàa,

cùma i füs di galantùm

cui migliùn tegnìi piacàa?

Car paesàn vulunterùs

che i facc an munümént,

dich la paròla a stu gran sciùra

che sü parli giüstu ‘n mumént.

An tancc agn ilò sentàda

g’à vignüü fa mal al cül,

giù tirìla par ‘na pòsa

e brüs’cìla cùma ‘n mül.

La va pöl cüntàla lùnga

sénsa léngua fàcia dùbbia,

sü chìi stòri sücedüdi

an quìi agn tracc an culùbbia.

Cùsa pénsat Màrìa Lüìsa

de sti témp andàcc a pìca?

Gh’è pü ràis ilò a fa ròscia

e dispècc cu ‘na ‘na quài fìca.

Cùsa pènsat Marìa Lüìsa

de tücc nòtri emigràa?

Garantìsi che nigügn

tì te mài desmentegàa.

Tì sügliò an chèla piàza

cul to lìbru tra li màa,

i noss num cun i scutüm

con an làpis te nutàa.

Se ‘l Signùr che ga guèrna

al ga làga an dì turnà,

sta sigüra di ‘na ròba:

an ta vée tücc ilò a truà.

Sta tranqùila sùra ‘l büi

a vardà tücc chìi che gliò pàsa,

nòtri ‘n dì fürsi ‘n varàpo

e a i òtri tüt an g’à po làsa.

 Nel 1838, l’Imperarore Ferdinando I d’Austria transitò a Tirano per recarsi a Milano a cingere la corona di re del Lombardo Veneto. Pernottò a Bormio e si fermò a Grosio e a Tirano. In suo onore fu eretta in piazza Cavour (allora Piazza del Mercato), una statua con fontana che raffigura una matrona seduta in atteggiamento dignitoso con un libro in mano e che allegoricamente rappresenta la storia. Noi tiranesi lo chiamiamo “il monumento a Maria Luisa.

Il racconto inedito di Cici Bonazzi “ Credere , ubbidire e combattere “ è  in cinque parti con “ traduzioni “  in italiano di alcune parole dialettali ora desuete. Il dialetto parlato e scritto dI Cici è quello che parlavano i nostri nonni nei primi anni ’del ‘900. Ora parecchi volcaboli dialettali purtroppo sono caduti in disuso e questo sta ad indicare come i dialetti si evolvono in breve tempo “ contaminati “ dalla lingua ufficiale, nel caso nostro dall’italiano. 

 “Credere, ubbidire e combattere”

( I bèi témp)

“Eh! I noss bèi témp!”, se s’murìva mìga prìma de mal dèl miserère (male misterioso che portava alla morte), sa creséva de “fiöi dèla lüva (lupa) de Rùma” cun sü ‘l cintürùn biànch francàa cun la “M”, a balìla cul fèz e ‘l panèt blö scià al col, sùta “l’occhio vigile” dèl crapùn al’umbrìa de chìli söi scrìci di mür: “mèi ‘n dì de leùn che cént de pégura”. Cùi cràpi pelàdi par paüra di piöcc (pidocchi) e i bràghi cörti de ‘na misüra pü grànda par fàli dürà àa l’an che vée, ‘l ta sa gelàva i sentiméncc e screpulàva fo i ginöcc (ginocchia) dèl frècc. ‘Nmèz àla sùa grèpada, ‘l sa rabìva fo sulch de vuntà sü cun glicerìna e fat sultà püsée de ‘n saiòt (cavalletta) ma “niente paura, noi provvediamo a tutto”, cridàva i bucalée (strilloni), e par rinfursà sta giuentü già màta de cràpa e débula de corp, fo dòpu a ròsci (greggi) par fàla marcià ‘n curtéu cùma matòo sü e giù dèla curt, “uno, due ..... passo ...... cadenza, attenti!....Viva il ....., a noi!, rompete le file!” E po giù a tücc raziùn de òli de merlüz de fat recà fo àa la fùndula (vomitare anche l’intestino cieco). Ài puarècc, i pü tancc, la Befàna generùsa distribüìva chìi tròcui (scarponi con suole di legno) cun tuméra (tomaia) négra e söla de lègn par rimpiazà li sciavàti dèl fradèl pü grant uramài giù de calcàgn e cun la pùnta taiàda de ‘ndùa spiàva fo dèl böcc dèla còlsa, ‘l didòt di pée (alluce) cun l’ùngia négra. Diventàa matèl (giovanotto) u mèi “avanguardista” cun i cavèi riz cùma ‘l reclàm dèla Presbìteru [1] de sta giù piàcc gnàa cun l’ùnt (grasso) de car, guài a sgarà, òtru òli scuréva a fiüm, chèl de rìcin, spès de pudèl taià cul rampelìn i ta ‘l fàva pasà giù a müsica de manganèl.

“Eh!, i bèi témp del’autarchìa di sansiùn ciamàdi dèl növ padrùn”. I noss regiùri ià de regurdàsal bée, lùr l’autarchìa i l’éra già scuprìda tancc agn prìma sénsa bisùgn de chèl’Impéru africàn dèl Négus; fin de anòrum (da tempo immemorabile) iéra mài tracc ià (gettato via) nigùt, i ramàva sü toch de strefursìn, ciòo rügen (chiodi arrugginiti), cavìcc storcc (ganci storti), balüch (grovigli) de fil de fèr, tap de lègn, sbrìnsui, làna cùi pètuli (chiazze di sterco), mucc de zigarèta, fulàsc (biccia) de üga, àa chèla ròba int nèl’urinàri i la svöidàva sùra ‘l mutèl dèla gràsa (letame), i ricirculàva tüt ‘ndàndu sémpri pü ‘n miséria. I pasàva ‘l so paltò de cuèrta militàr tengiüda (cappotto di coperta tinta) e vultàa ‘n pàier de vòlti, al fiöl pü grant che cùma ‘l creséva, i lu pasàva giù, raputàa (rattoppato) par stupàch sü i böcc, fin al pü pìscen diventàa urmài giuinòt; i metéva sü i bràghi, la giàca e i scarpùn cùi zapìn (chiodi da scarpa) dèl’avv u dèl zìu bàrba già metüü ià de ‘n bèl pèz par mìga ‘ndà biùcc (nudi); par fa vedè che i cuperàva, i levàva sü àa i cavalée (bachi da seta) int par la cüsìna de tirà fo séda, e li màmi scambiàva “con orgoglio”, la véra de or cun üna de fil de fèr.

Parò chèl famùs “posto al sole”, cunquistàa “dal popolo temprato e generoso” cun fadìghi de àsan, l’éra finalmént menàa ‘nscià chìli banàni gòbi de pelà par la tàula di sciùr, ma par i por diàu, chìi mandàa cul s’ciòp (fucile) a cùrach rée (rincorrere) ài sugn de grandìgia (grandezza) di poch, ‘l ga dacc amò püsée miséria cundìda cun tànti cansunèti in vòga de zifulà (fischiettare), parècc morcc par piàngiach desùra e poch u nigùt de cascià giù ‘n paröl. Dèli cargiöli de medài al valùr e la duüda pàca süla gòba ‘na vignìva mìga fo gnàa a casciàli sùta ‘l torsc (torchio). Ma ‘l püsée bèl e gram par lur e nòtri giùani lévi, che uramài an creséva al’ùmbra di ot migliùn de baiunèti e àla us di discùrs, cuàva sùta la bràsa prunt par tacà int al föch (attizzare il fuoco).

Fine terza parte

Al cuntadìn

Pü sa vét an cuntadìn

che pastüra la sùa vachèta

sü ‘n di muncc u sü ‘n culìna

cun an màa ìna bachèta.

Adès gh’è dùma giuinscèi

che pastüra ‘n di maruséri,

la murùsa del mumént

cun di ròbi mìga séri.

Pü sa i vét raspà giù fòi

int pal busc cun i rastèi

par purtàli tüti ‘n stàla

de fa falècc par i vedèi.

Adès gh’è dùma capelùn

che sa rastèla sü i cavèi

facc a crèsta süla cràpa

credéndu iscì de paré bèi.

Pü sa vét i videlìn

sciüscia lacc fo dela tèta

de ‘na vàca premürùsa

che sta gliò tüt bèla quèta.

Adès gh’è dùma bestiulìni,

int nasüdi ‘n laburatòi,

cun dutùr che ilò ciciàra

püsée di fèmni al lavatòi.

Pü sa vét ‘n vàca prùnta

cercà ‘n tor par prucreà

e èss tratàda mè ‘na sciùra

dela pü òlta sucietà.

Asès gh’è dùma ‘l veterinàri

cun an màa ‘n lunch siringùn

che i la sbögia tüt de prèsa

par fa nas di videlùn.

De bar e péguri cui pegurìn

parlùm gnànca par scumèsa,

ancöö la làna la vée tüta

fàcia sintética sùta ‘na prèsa.

Priàli e bròz cun i redée

i è stacc taiàa par fa sü lègna

e chìi mans che i à tiràva

i è emigràa cul giöf ansèma.

Tö po mìga ‘na bistèca

del macelàr fo al cantùn,

sü rustìda int an padèla

fo la mòla tücc i urmùn.

Àa la vàca dìcia màta

la sgirùnzula ‘n di paràcc,

gnàa a maiàla tüta fàta

ta supravìvet de cüntà i facc.

Ancöö i ciàma ‘l cuntadìn

cun al num de cultivadùu,

al dòpra pü gnàa vànga e zàpa

e se ‘l sa piéga ‘l sa spàca ‘n dùu.

Al vècc num al vàva mèi

e l’è ùra de turnàch l’unùr,

sedenò ta par defa:

cun an mür ilò al’amùr.

Cici

*******************************************************

Per leggere la quarta e quinta parte cliccare qui

Il racconto inedito di Cici Bonazzi “ Credere , ubbidire e combattere “ è  in cinque parti con “ traduzioni “  in italiano di alcune parole dialettali ora desuete. Il dialetto parlato e scritto dI Cici è quello che parlavano i nostri nonni nei primi anni ’del ‘900. Ora parecchi volcaboli dialettali purtroppo sono caduti in disuso e questo sta ad indicare come i dialetti si evolvono in breve tempo “ contaminati “ dalla lingua ufficiale, nel caso nostro dall’italiano. 

“Credere, ubbidire e combattere”

( I bèi témp )

I “noss bèi témp”, par tancc chìi dèla sbarlòca (fame) püsée grànda de prìma, iè scuminciàa dùma dòpu ‘l ‘39 cun chèla guèra de mat che la ga vist scanàs ‘ntradenòtri pégiu di ciùn. Cùma partìi che iè i brasc che lauràva a sun de trumbèti, discùrs e sventulìu de bandéri, al so post l’è rüàa l’amàs a ciapà chèl pit che s’gh’éra, sörgu, furmentùn, bütér, cusc, lacc (mais, grano, burro, grasso, latte), làna di péguri, triquàrcc dèl por purscèl, legnàm, àsan, cavài, vàchi, càbri, bar (montoni); cun tüt misüràa al gram dèla tèsera anunària, s’fàva cùa par ciapà an büscèl de rasegadüsc (filoncino di segatura), ‘n pìzech de sal, ‘na présa de tabàch de nas, ‘na frìgula de strachìn, trèi gùti de òli, ‘n sarachìn (stoccafisso) par la pulénta, dùi fitinìni de murtadèla trasparénta de vedèch fo dèl’òtra part; la càren già prìma tant furèsta süi tàu de cüsìna, sa la truàva pü gnàa cun al lanternìn, dùma pulmùn, cör, rugnùn de fa fritüra u cràpi de pégura, de càbra e de mans, bùni de fa buìdi par al sòlit brö (brodo); chìi pudéva permètas la fitìna parchè iéra sciùr e amìs dèl bechée (macellaio) cun apòcc “superiori”, prìma de töla, i la fàva bat bèla fìna par slargàla e che la ciapàs tüt la padèla, giüstu par cuntentà l’öcc.

Cun al crès di böcc (buchi) dèla curégia creséva l’àrte dèl ràngiat (dell’arrangiarsi) e ‘l dués rangiàs l’éra mìga ‘na ròba nöa, an ga l’éra ‘n dèl sanch, ‘n séra già tücc di grancc espèrcc par abitüdin, par tradiziùn fin de anòrum (da secoli), se i témp iéra cambiàa, la fàm l’éra cumpàgna, sémpri apröv (vicina) a sgüzàch fo l’ingégn, a ‘nventàn dèli òtri par fa quadrà i disnà cùli scéni. Alùra i um de garècc e argàli (gambe) bùni i diventàva tücc casciadùu de piàch (di nascosto). Gh’éra i busch de netà fo mìga dùma dèl patüsc (strame) u di gröv (tregge) de lègna, ma di légur, di camùsc, di gulp, di cedrùn, di güsi, di bèruli, di gàgi, di ciuìu (scoiattoli, donnole, gazze, liù), tüt chel che sa muéva al vignìva ciapàa a balinàdi; òtru che guèra, se ta casciàvat fo la cràpa ta ris’ciàvat al balìn, rìs’ciu che s’duéva ciapà, par avèch finalmént càran de fa rustì cun chèl che sparìva de nocc fo di pulée (pollaio) dèl visìn, che àa lùu por mort de fam, ‘l sa fàva mìga pregà par fa scià (cucinare) ‘n salmì ‘l to bèl mìciu “misteriosamente scomparso”; òtri um furnìi de sànta paziénsa, i fàva i pescadùu cùla filàgna (trappola), ucùr gnàa dil àa lur de sfròs, de nocc par mìga fas vedè, int par l’Àda ‘na trutèla vagabùnda fùrsi la rüàva antrapulàs par finì ‘n peséra (pesciaiola) cun scìgula (cipolla), ‘n pàier de pumatìsin rus e ‘n mazulìn de predesém (pezzemolo); i por zupighéncc (soppicanti) u chìi cu ‘na gàmba de lègn cundanàa cùla cròscia (gruccia) de duè sta ‘n ca, tücc unès’cc de mìga sfrusà, i sa cuntentàva de ciapà ‘n panteganìn cùla tràpula giù ‘n curt u quài cagnöl vagabùndu püsée zop de lur, se mìga par al rost, alménu par fa saùn (sapone).

L’àrte dèl rangiàt ta l’amparàvat mìga a scöla, ilò i predicàva ài ràis che pudéva ‘ndà, dùma ròbi nun bùni de mèt sùta i déncc, s’ga vuléva pràtega e alenamént par smaliziàs an tèl mestée; iscì par giütà li regiùri (mamme) ‘n cüsìna, ròsci (gruppi) de bòci sa rampegàva sü par i àlbari, i pèsc, li bedùli (pioppi, abeti, betulle) e àa süi àrbui (castagni) par pelà niàdi (vuotare nidi), öv de pàsar, de mèrlu, de dùrt (tordi), àa chìi pìscen de parasciöla (cingallegra) sài sciusciàva fo sül post e urscelìn cun dùma i spungiùn (prime piume), i finìva tücc an padèla cun i òtri ciapàa cun l’archèt u la sfiùnda, dùma ‘n bucùn ma sémpri mèi de nigùt, ta ‘nviàvat giù tüt par al canarüz, bèch e usegàtui (ossicini). An chìi “bèi témp” tüt al gh’éra “vita breve”, sparìva i lümàgi e lümagòt di mür, di rùngi li ràni, i scazùn (pesciolino di fondale), i gàmbar, li lüdri (lontre), li sanguèti (sanguisughe) de vénd par al salàs fo dèl spizée (farmacista) e fùrsi àa quài de chìi scursùn (biscia nera) sciüsciasànch dèl’Àda se ta séret mìga trop lèch de fài scià (schizzinoso da cucinarli). La divìna pruvidénsa la ta vardàva rée cun öcc benìgn, la ta dàva sémpri ‘n pòo de tüt a segùnda dèla stagiùn, gabüs e bedàni (cavoli e verze) fo di òpui, a bòghi (borse) piéni sa pelàva piànti de üga, de ramignàghi (albicocche), de brügn, pumée, pirée, sciareséri (ciliegi), sa ramàva (raccoglieva) castègni par i braschée e cazulòcc par al ciùn (castagne vuote per il maiale), mùri, murùn, màni, gaüdi, ghislùn, fràu (more, more da gelso, mirtilli rossi e neri, fragole); gh’éra mìga cunfìn, purtùn cun cadenàsc (catenacci) u mür de cìnta che pudés fermàt, la sgaiùsa (fame) ta fàva fa miràcui, to u mìga to l’éra tüt bun de sgrafignà cun tànta unestà de fam. Sti bòci, maèstri de tücc i mestée, cun la büsèca sùgula (sazia) e i déncc lungh par la früta ghèrba (acerba), i po rügàva int par al rüt (discarica) dèla feruvìa par cercà scarcc e rutàm de ram de purtàch al rutamàt, i ramàva sü strasc, os de pestà par al pastèl (becchime) di galìni fo dèl Zaz (noto fabbro vicino alla chiesa del Sacro cuore) , butìgli vöidi, càrti, baràtui Ciriu de töch giù (levargli) la tichèta de vénd e pudè biscì (almeno) ciapà i ghèi (soldi) dèl cìnema u par crumpà li frìguli di canunzìn dèl ufelée (pasticcere), ‘n gelatìn an parigìna (cialda), ‘n tuchèl de zücher càndid, quài mentìn de sciüscià (succhiare) u la ciculàta autàrtica fàcia chisà cun cusèpo.

Fine quarta parte

La scùa de früschi

Cùra scùi la memòria

par cercà de regurdà,

sòlta fo sémpru quài stòria

che va völi sü cüntà.

Abòt dùma l’è truà

chèl pitìn de ispiraziùn,

e duprà la scùa giüsta

che la rùi ‘n ti cantùn.

Tancc agn fa va i regurdìi

chìli scùi fàci de früsca?

Üna iscì pròpi dupéri

cun al mànach sénsa rüsca.

Früschi u ràmi fa lustès

bàsta i sàbi de bedùla,

an pit ligàdi cul fil de fèr

sedenò tüti i dundùla.

Sài ramàva int pài busch

giüstu gliò a mèz muntàgna,

cun pudèta e rampelìn

sénsa vèch gnàa ‘na magàgna.

Sa scuàva po li curt

u la gràa e l’andelèra,

li nòsi stàli dela sciòta

netàndu tüt de gnàa par vèra.

Àa ‘l sciutìn ilò a Tiràn

ligàa sü i bràghi cui mulèti,

‘na dupràva üna lùnga

par scuà àa li cünèti.

S’ po disèva chèla òlta

l’è la scùa del cumün,

giüst ma par al vècc pruèrbi:

l’è la scùa de nigügn!

Mè rüàa su chì ‘n Üstràglia

mì truàvi de nigùli,

par fa scùi cùma i nòsi

chìli früschi de bedùli.

Cu ‘n barlüm de ‘nteligénsa

ma bastàa an pit pensàla,

iscì ‘l daziée aüstragliàn

l’à permetüü de ampurtàla.

Nu ‘rdinàa üna de lüsu

a ‘n amìs de gran fidücia

e i l’à spedìda bée ‘mbalàda

che sül mar la rèsti sciücia.

Cu l’è rüàda u facc fèsta

tacàndu sü àa ‘l laurà,

l’u desbalàda iscì ala svèlta

de la càrta tüt sgarbà.

Iscì ‘n Üstràglia g’òo la scùa

par scuà la mìa memòria

e ùgni òlta che la dòpri

mì regòrdi la nòsa stòria.

Cici

Quinta parte

 “Credere, ubbidire e combattere”

( I bèi témp )

 Eh! I noss bèi témp! S’duéva ‘ncuragià ‘l rispàrmi fin de bòcia, predicàva giù dèl pèrgul (pulpito) chèl noss amìs, risparmià cusèpo se gh’éra nigùt, àa int par al cès ta dipràvat la càrta de giurnàl u la föia! ‘N estàa sa giràva già a pée biùcc u cùi sciavàti di pùnti taiàdi e li söli de cuertùn de càmius (pneumatico), d’anvèran cun trùcui(zoccoli) de lègn u chìi scarpùn piée de bròchi e zapìn (chidi da scarpa) pesàncc de duè strüzài rée (strascicarli); sa ‘nfilàva sü còlsi cùi scalfìn e scalfaròcc raputàa (solette e calzerotti rattoppati) de fa grùp e balòcc; sa vestìva sü pagn facc con cuèrti, i bràghi de suldàa, tengiüdi (tinte) e vultàdi dùi vòlti, li gh’éra su pèzi de ciapàt tüt al cül cun la curégia fàcia de spach u bratèli de càmera d’ària de biciclèta; sùta ‘l magliùn de làna pizighénta (pungente), àla camìsa ga mancàva i màneghi e quài vòlti la gh’éra sü dùma ‘l culèt; la giàca, chìi che i ga l’éra, i la tignìva par andà ài fünerài u sü ‘n cumün a pagà i tàsi; a disnà s’vedéva dùma pulénta, patàti u rustìi de fasöi (schiacciata di fagioli), e àla sìra, sa fàva minèstra cun la bùia (acqua di bollitura) salvàda a mesdì par scarsìgia (scarsità) dèla sal. Ma bisugnàva “ubbidire, credere e combattere”; alùra i regiùri ga dàva a sti ràis chèl salvadanée cun int ‘na fesüra desùra e ‘n böcc de ‘na part par anvuiài a stu rispàrmi, chìi rar tulìn (monetine) che ta capitàva sùta li ùngi, finìva deìnt cun li làgrimi ài öcc, par turnà defò cu ‘na grignadìna ‘l dì dòpu giütàa cun la làma dèl rampelìn.

“Eh!, i noss bèi témp” de “Eja, Eja, Alalà!”, “vìva quèst, vìva chèl’òtru, vìva mì, vìva tì, vìva lüü, vìva tücc, vìva la miséria che l’éra tànta!”, sa usàva de vèch li canèli blö (le vene giugolari blu) de s’ciupà e po giù a ‘nventàn e cumbinàn di òtri par sbarcà ‘l lünàri àa lüü schisc (piatto) cùma ‘n chisciöl. I bòci iè sémpri stacc bòci e tra ‘na leziùn e l’òtra sü l’autarchìa e ‘na giütadìna ‘n ca, i sa rabatàva par giügà ‘n pit, an giügà tüt anventàa e facc sü cun ròba nustràna di grancc anventùr di noss témp, àa lur cun sü tücc li bràghi cürti cùi pèzi. Gh’éra la rüsca (corteccia) par fa sü i scìi, strasc par i fùtbai (palloni) de ciapà a pesciàdi, i cüscinèt sùta ‘n às par al munupàtin, la bìci a scat fis dèl pa par andà a pedalìn (con un pedale solo), a gavèl tüt sgalèrsc (storto di traverso) cun la gàmba süta ‘l telée u a menacül süla sèla trop òlta, la sfiùnda de ciapà pàsar, al slizèt facc a bob u ‘l carèt de casèta de ‘nviàs giù di Barfìi cu ‘na velucità de mat, li cìchi rùsi, li azàli, li verüs’ci, li védri de gazùsa, li cristàli cul sbròdul de giügà (tipi di bilie) ‘n di tröcc di risc (buchi nel selciato) e di curt, a sfidà i campiùn dèl pòlach d’or di òtri cuntràdi, fil de fèr par fa sü ‘l ferèt (gioco del ferretto), al scersciùn de biciclèta u chèl de ghìsa dèla pìgna de ca cun la sùa bràva manèta de calcàl (spingerlo), il mànach de scùa par la lìpa, la scàtula de laméra cun int al böcc de fa sultà cun al carbùro, la ciàv piéna de capèli de zufraghìn de fa s’ciupà cun an ciòo, la scerebutàna de bufà fo sörgu sgrafignàa ‘n tèl scrign de ca, càni de bambù par fa sü lànsci, frèci de bachèti de umbrèla de tirà cul’arch de scialèsc (salice) ‘n ti béghi (baruffe) cun li òtri bàndi de buciàsci; cùra ‘l piuvéva gh’éra i figürìni de ‘ngiüinà, i tulòcc (tappi a corona appiattiti) de picà int par al mür sùta la tècia, i ricalcamanìn (decalcamanie), l’òca, la tùmbula, ‘l minghìn-mingòn cùi nisciöli u i fasöi (indovinello) e se li risùrsi de fa sü li mancàva, i giügàva a quarantün u piacaröla (nascondino), àla piàta, a am-salàm, a scavalchèta, a ciaùn, a cafè u i truàva témp par sgrafignà capelìn de biciclèta, sgunfià cuertùn de càmius, spacà bicerìn (isolatori di corrente) cun la sfiùnda süi pilùn dèla lüs u giügà al dutùr cun li raisìni tiràdi ‘n crapéna par iscì rüàch a palpàli sü ‘n pit.

“Eh i noss bèi témp”, ‘ncuminciàa cun la papìna tastàda dèl’àva sénsa déncc; iè ‘ndàcc, finìi par sémpri e i tùrna pü, ma iè regòrcc luntàn che s’pü mìga scancelà, i rapresénta ‘n épuca sciùra (ricca) de ròba ümàna dèla gént cun nigùt, iéra témp che ‘nsegnàva ‘l valùr de chèl poch che s’gh’éra, a cuntàt ün cul’òtru ‘n amisìzia, unestà e s’cetèza.

An cunclüsiùn, stu stòria de robi pasàdi, la völ mìga rimpiàncc la mìa pèrsa giuentü; ‘l fil de sti regòrcc ma purtàa amò ‘na òlta ‘n chél mund che bée u mal l’éra iscì, al mund di noss témp che doputüt ié stacc àa tant e tant bèi de vulè casciài giù ‘n tèl mè valisìn de tö sü par emigrà e tegnìm cumpagnìa ‘n di dì de magùn. Su diventàa ‘n furèst de pasapòrt, u duüü ‘mparà òtri léngui par guadagnà chèl pan pos (raffermo) di sèt crùsti, ma sòo iscì frèsch de amò tastà la saüü dèli nosi ròbi de ca, de chèla ca luntàna fàcia de sas, ma sémpri iscì visìna al cör dèl’emigrànt.

CICI Bonazzi

(a cura di Méngu)

FINE